ارائه ی طرح حفاظتی و مرمتی ضریح نقره ای (ضریح چهارم) حرم مطهر حضرت رضا (ع) واقع در موزه ی آستان قدس رضوی

چهارمین ضریح مقبره ی امام رضا(ع) مشهور به شیر و شکر، یکی از آثار ارزشمند موجود در موزه ی آستان قدس رضوی در شهر مشهد است که در پروژه ی حاضر، مورد بررسی قرار گرفته است. در ساخت این ضریح، از مواد مختلفی از جمله نقره، طلا، برنج، آهن و چوب استفاده شده است. تقریباً تمامی قسمت های آن، با طرح های زیبا و ظریف گیاهی قلمزنی شده و دور تا دور بخش های بالایی پنجره ها کتیبه های قلمزنی شده ای از آیات قرآن بر روی ورق طلا وجود دارد. این ضریح بین سال های 1338 تا 1379 شمسی برروی سنگ مزار حضرت رضا (ع) نصب بوده و پس از آن به علت آسیب های موجود از جمله: سایش و فرسودگی پایه ها و ساختار و آسیب دیدگی پوشش و روکش های نقره ای و طلایی، با ضریح دیگری تعویض شده است. ضریح چهارم، پس از حدود 5 سال نگه داری در خزانه، در سال 1384 شمسی برای نمایش عمومی به موزه ی آستان قدس رضوی، منتقل گردیده است. در سال های اخیر نیز، در بخش های مختلف آن آسیب های دیگری پدید آمده که با پیشرفت مداوم، این اثر منحصر به فرد را به شدت مورد تهدید قرار داده است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی و شناسایی کمی و کیفی آسیب های موجود در آن، کشف علل آسیب و مهم ترین منابع آسیب رسان، به منظور حذف و یا به حداقل رسانیدن آن ها و در نهایت ارائه ی پیشنهادهای حفاظتی و مرمتی بوده است. روش پژوهش بر مبنای آثار تحقیقی کاربردی و ابزار مورد استفاده آزمایشگاهی (شیمی تر، متالوگرافی و آنالیزهای دستگاهی از جمله sem) بوده است. نتایج این پژوهش نشان داد که میزان زیادی از آسیب ها مربوط به جابجایی ها و نصب ضریح از روی سنگ مزار مطهر به محیط خزانه و سپس فضای موزه ی آستان قدس بوده است. همچنین طی دوره های مختلف، این اثر با مواد مختلف اما نامناسب شستشو داده شده که تأثیر آن ها نیز در طول زمان قابل توجه بود. به مجموعه ی این عوامل، تأثیر شرایط و عوامل محیطی به خصوص نوسانات رطوبتی و آلاینده های موجود در محیط را نیز باید اضافه نمود. بخش های فلزی به ویژه نقره های به کاررفته در این ضریح، به شدت تحت تأثیر مجموع این عوامل بوده و انواع خوردگی از جمله: خوردگی تنشی، سایشی، موضعی و گالوانیکی را سبب شده بود. از انواع محصولات خوردگی موجود در بخش های نقره ای این اثر می توان به ترکیبات سولفیدی نقره (آکانتیت) و کلریدی نقره (کلرآرژیریت) اشاره نمود. طی این پژوهش، با پایش شرایط محیطی موزه تأثیر آسیب های مختلف بر اثر بررسی گردید و در نهایت جهت رفع مشکلات موجود در فضای موزه، راه حل هایی پیشنهاد گردید: استفاده از محفظه ی شیشه ای مناسب جهت نمایش ضریح که عایق تبادلات دما، رطوبت و گاز های آلاینده ی هوا باشد. استفاده از لامپ های led به جای لامپ های هالوژن، استفاده از دستگاه های کنترل رطوبت و آلاینده ی هوا. برای تمیزکاری بخش های مختلف نیز استفاده از ترکیب روش های مکانیکی و شیمیایی، استفاده از پودرهای ساینده ی بسیار ریزدانه به صورت کاملاً کنترل شده و استفاده از پوشش دهنده ای مانند " فریجیلن" برای سطوح نقره پیشنهاد گردید. این پژوهش در پنج فصل تنظیم شده است. فصل اول کلیات تحقیق و فصل دوم معرفی ضریح شامل خصوصیات عمومی ضریح ها و به ویژه ضریح چهارم حرم مطهر رضوی است. مواد و روش های مورد استفاده در این پژوهش در فصل سوم و نتایج حاصل از این روش ها به اضافه ی پیشنهادهای حفاظتی با عنوان نتایج و بحث در فصل چهارم ارائه شده است. در فصل پنجم، نتیجه گیری نهایی از این پروژه مطرح شده است.